24 maja obchodzimy Światowy Dzień Modlitw za Kościół w Chinach. W Państwie Środka jest to liturgiczne święto Matki Bożej z Sheshan, narodowego sanktuarium maryjnego w Szanghaju. U progu czerwca, miesiąca poświęconego modlitwie Litanią do Serca Pana Jezusa, zapraszamy do lektury artykułu o kulcie Najświętszego Serca w dalekiej Azji.
Początek kultu Serca Jezusowego w Chinach
Jezuita ojciec Jean Charles de Broissia (1660-1704) wprowadził nabożeństwo do Najświętszego Serca w Chinach (począwszy od 1699 roku). Jednak rozpowszechnienie nabożeństwa do Najświętszego Serca w Chinach zawdzięcza się głównie jego współbratu Romainowi Hindererowi (1668-1744), który w latach 1722-1732 zbudował pierwszy duży kościół Najświętszego Serca w mieście Hangzhou.
Misjonarze Słowa Bożego odegrali ogromną rolę we wprowadzaniu kultu Serca Jezusowego w Chinach. Oddychali oni nabożeństwem do Najświętszego Serca. Wśród nich na szczególną uwagę zasługuje święty Józef Freinademetz (jeden z pierwszych misjonarzy Słowa Bożego w prowincji Shandong), który wszystko odnosił do Najświętszego Serca. Znamienny był dla niego fakt, że 1 czerwca 1881 roku, w miesiącu poświęconym Najświętszemu Sercu, wyruszył w podróż z Hongkongu do Szantungu, a 24 dnia tego samego miesiąca, w święto Najświętszego Serca, dotarł na miejsce.
Obecnie W Chinach kontynentalnych istnieje ponad 200 parafii, kościołów i kaplic poświęconych Najświętszemu Sercu Pana Jezusa. Wśród nich jest katedra archidiecezji Guangzhou, być może najpiękniejsza ze wszystkich katedr w Chinach. Wciąż powstają nowe kościoły poświęcone Najświętszemu Sercu Pana Jezusa, takie jak kościół zainaugurowany w czerwcu 2023 roku w diecezji Wenzhou.
Formy pobożności do Serca Jezusowego
Zewnętrzne przejawy nabożeństwa do Najświętszego Serca Pana Jezusa są bardzo liczne. W domach i sanktuariach ikona Najświętszego Serca jest zawsze obecna, skrępowana cierniową koroną, otoczona płomieniami miłości, skropiona kroplami krwi i krzyżem umieszczonym pośrodku. Znaki te zachęcają do pamiętania o odwiecznej miłości Boga do ludzkości, miłości objawionej w życiu i śmierci Jego Syna.
W tym aspekcie Kościół w Chinach nie był innowacyjny. Ikona została zaakceptowana taką, jaka jest, chociaż chińska wrażliwość ukształtowana na mocy „synowskiej pobożności” mogłaby sprzeciwić się takiemu przedstawieniu: ideał synowskiej pobożności wymaga, aby po śmierci ciało człowieka zostało zwrócone rodzicom w stanie nienaruszonym; rozczłonkowanie martwego ciała uważano za najwyższy horror.
Wspólnoty katolickie w Chinach kontynentalnych intensywnie przeżywają czerwiec, poświęcony Najświętszemu Sercu Jezusowemu, podejmując różne inicjatywy. Nabożeństwo do Najświętszego Serca Pana Jezusa jest bardzo odczuwalne w Chinach i przekazywane z pokolenia na pokolenie. Oprócz parafii diecezjalnych i zgromadzeń zakonnych, istnieje również wiele stowarzyszeń, grup i różnego rodzaju instytucji katolickich, które oddały hołd Najświętszemu Sercu, przyjmując jego nazwę. Na przykład Fundacja Najświętszego Serca z diecezji Ji Ning w prowincji Shan Dong. Ich konkretne zaangażowanie to służba ubogim rodzinom, pokrzywdzonym dzieciom i chorym, katolikom i niekatolikom w imię Najświętszego Serca. Fundacja mogła pomóc dzieciom w powrocie do szkoły, wspierać trędowatych zmarginalizowanych i opuszczonych przez rodzinę, odwiedzać chorych w szpitalu. W ten sposób działalność charytatywna stała się, dzięki żywemu świadectwu wiary, dziełem ewangelizacji.
Tam, gdzie tempo życia na to pozwala – częściej na wsi niż w miastach – wierni prowadzą niemal wspólnotowe życie duchowe, które początkowo było odbiciem życia monastycznego lub seminaryjnego. Wczesnym rankiem, wezwani do modlitwy dźwiękiem dzwonów, gromadzili się, o ile to możliwe, w kościele lub wiejskiej kaplicy, aby wspólnie odmówić poranną modlitwę. Jest to długa modlitwa, obfita, hojna, z wieloma intencjami i wezwaniami. W czerwcu, poświęconym Najświętszemu Sercu Jezusa, odmawia się Litanię do Najświętszego Serca, po której następuje kilka stron modlitw skierowanych do Najświętszego Serca. Po tych modlitwach, które zajmują mniej więcej godzinę, jeśli jest kapłan, odprawiana jest Msza Święta. Wierni często kontynuują medytację Via Crucis.
W przeszłości niedziela była całkowicie poświęcona wspólnej modlitwie, a wierni spędzali więcej czasu w kościele niż w domu. Wieczorna modlitwa, ponownie odmawiana wspólnie, ponownie podejmowała temat Najświętszego Serca i ponownie wierni odmawiali wezwania i litanie. Teksty modlitw, wprowadzone przez misjonarzy w przeszłości, recytowane w śpiewie, używają nieco archaicznej formy języka chińskiego, niezrozumiałej dla młodych ludzi lub osób mniej wykształconych. Kilka diecezji posiada książki zawierające wszystkie teksty. Ale to, co uderza nas jako Europejczyków, to fakt, że wszystkie modlitwy są recytowane z pamięci. W przeszłości, odkąd byli dziećmi, wszystkie modlitwy były zapamiętywane.
W Chinach ludzie świeccy poświęcają całą swoją rodzinę Najświętszemu Sercu Jezusa, a księża obchodzą Dzień Uświęcenia Kapłańskiego w Jego liturgiczną uroczystość.
Ikonografia Serca Jezusowego
Ważną rolę w ewangelizowaniu Chin odegrały obrazy. Chociaż najprawdopodobniej w sztuce chińskiej nie ma przedstawienia fizycznego serca, koncepcja „serca” zajmuje centralne miejsce w chińskiej myśli i uczuciach. Serce jest centrum i źródłem wszystkich mentalnych, poznawczych i duchowych działań. W znakach chińskiego pisma wszystkie te operacje lub stany mentalne mają jako swój korzeń lub matrycę symbol serca. W słownikach można znaleźć setki tych piktogramów i niezliczone wyrażenia lub przysłowia, które używają symbolu serca jako klucza do ich znaczenia.
Misjonarze jezuiccy dobrze wiedzieli, jak istotne dla świata chińskiego było pismo obrazkowe, które de facto jest fundamentem kultury chińskiej. Przy użyciu europejskich alegorycznych obrazów mogli oddziaływać artystycznie i ewangelizatorsko na tradycję i kulturę chińską. Nauczyli się jeszcze w Europie olejnej techniki malowania, dzięki czemu zaciekawili literatów chińskich na dworze cesarskim.
Istnieją ręczne dzieła chińskie z chrześcijańskimi obrazami z około 1640 roku, pochodzące z wyjątkowej książki „Kouduo richao” („Ustne upomnienia”). Jest to zapis rozmów włoskiego Jezuity Giulia Aleniego (1582-1649) i Andrzeja Rudominy (1596-1631), Jezuity litewsko-polskiego pochodzenia, z chrześcijańskimi uczniami, stanowiący niezwykle cenny dokument obrazujący życie i działalność misjonarzy w chrześcijańskich okręgach i pokazujący ich przystosowanie do takiej pracy.
Andrzej Rudomina zainteresował swoich chińskich słuchaczy nową europejską koncepcją refleksji o Sercu Jezusa, które w filozofii chińskiej pełni ważną rolę jako umysł–serce jednocześnie, bez znanego z tradycji europejskiej podziału na intelectum i cor. Zawiera bowiem koncepcję intelektualno-emocjonalną. Umysł–serce warunkuje balans pomiędzy moralnymi konfucjańskimi cnotami z jednej strony, a emocjami z drugiej. Emocje same w sobie nie są negatywne per se, o czym wspominają szkoły neokonfucjanizmu.
Siła oddziaływania obrazu, sprawdzona już Europie, była zawsze olbrzymia. To właśnie dzięki niej Jezuici mieli bardziej skuteczne narzędzia w dziele ewangelizacji Chin. Na przedstawionym obrazie widzimy Jezusa oczyszczającego ludzkie serce swoją Przenajświętszą Krwią. Temu zbawczemu dziełu towarzyszą aniołowie, usługując Jezusowi – jeden z aniołów trzyma naczynie z Krwią, przypatrując się i adorując. Jak głosi inskrypcja, serce otwiera się na oczyszczające działanie łaski, nic nie skrywa przed swoim Zbawcą, bo też nic nie może się przed Nim ukryć. Była to typowa katecheza misjonarzy jezuickich adresowana do Chińczyków.
Najświętsze Serce i męczennicy
Z okazji kanonizacji 120 chińskich męczenników w 2000 roku, Ojciec Święty Jan Paweł II otrzymał imponujące dzieło kaligrafii: ponieważ w Chinach nie można było wspominać, a tym bardziej przedstawiać męczenników, którzy zostali kanonizowani (wydarzenie odrażające dla komunistów), Chińczycy wykonali kaligraficzne dzieło znaku „miłości” utworzone ze 120 symboli, każdy nieco inny, a w centrum ideogram „miłości” wielkości czterech symboli. Piktogram „miłość” ma jako swój korzeń lub klucz symbol „serca”. Każdy ze 120 symboli oznacza męczennika, a wielki symbol w centrum oznacza Jezusa: w ten sposób 120 symboli serdecznej miłości dla Serca rozpalonego Miłością.
Nabożeństwo do Najświętszego Serca Pana Jezusa w Chinach jest faktem dla wiernych katolików, tak samo, a może nawet bardziej niż we wszystkich regionach Kościoła Katolickiego na całym świecie. Pytając chińskiego katolika, czy jest zaznajomiony z nabożeństwem do Najświętszego Serca Pana Jezusa, prawdopodobnie można go urazić, jakby się miało wątpliwości co do ich ortodoksji i ortopraksji.